Temat: Słowa, które ranią – jak język może dyskryminować?

Słowa, które ranią – jak język może dyskryminować?

W latach 2021 – 2022 Stowarzyszenie Forum 4 Czerwca przeprowadziło badania, z których wynika że dyskryminacja ludzi starszych poprzez język jest zjawiskiem powszechnym. Doświadcza jej ponad 1/3 osób w wieku przekraczającym 60 lat. Powyższe statystyki wynikają  z faktu, iż mało kto z nas jest świadomy, że język i sposób, w jaki zwracamy się do osób starszych może być dla nich krzywdzący, naruszać ich godność i powodować cierpienie. Taki sposób komunikacji jest podyktowany na ogół stereotypowym obrazem seniora jako osoby słabszej, niedołężnej, zależnej, schorowanej i może nie wynikać ze złych intencji, lecz słuszności traktowania osób starszych jak dzieci, z troską i współczuciem. Niezależnie jednak od intencji w większości przypadków język stosowany w kontakcie z seniorami będzie nosił znamiona przemocy emocjonalnej. Będzie to przemoc komunikacyjna.

Dyskryminujący język wobec  seniorów pojawia się w różnych relacjach. Taki język stosuje najbliższa rodzina, krewni, przyjaciele, ale również można się z nim spotkać w kontaktach formalnych np. sklepie, urzędzie,  banku, przychodni czy szpitalu. Z badań wynika, że ponad 1/4  osób w wieku  60+ doświadczyło dyskryminacji w formie instytucjonalnej.

JĘZYK DYSKRYMINACJI I PRZEMOCY TO TZW. DZIADURZENIE

DZIADURZENIE to specyficzny język używany przez młodsze osoby w kontakcie z osobami starszymi. Jest to tzw. gerontomowa lub „baby talk”, polegająca na infantylnym zwracaniu się do osób starszych jak do dzieci. Charakteryzuje się ona:

• stosowaniem protekcjonalnego języka pełnego uproszczeń i zdrobnień,
• posługiwaniem się frazami w formie bezosobowej np.: „jak się dzisiaj czujemy?”, „niech poda rączkę”, „niech zje obiadek”,
• zwracaniem do osób niespokrewnionych na „ty” lub „babciu”, „dziadku”, z pominięciem form grzecznościowych „Pan/Pani” ,
• przerywaniem osobie starszej i dokańczaniem samemu jej wypowiedzi,
• wyższym tonem głosu i wolniejszym wypowiadaniem słów,
• zadawaniem pytań zamkniętych sugerujących odpowiedź np. „nie jesteśmy chyba zmęczeni, prawda?”
• stosowaniem określeń o charakterze perjoratywnym takich jak: staruszek, starzec, starucha, starzy emeryci, stary dziad, dziadówka.

                      Co to jest dziadurzenie - YouTube (link):

• obniżone poczucie godności,
• zaniżona samoocena,
• poczucie mniejszej kontroli nad własnym życiem,
• autostereotypizacja,
• szybsza rezygnacja z aktywności społecznej
• podwyższony poziom stresu,
• poczucie bycia obywatelem drugiej kategorii,
• gorszy i wolniejszy przebieg procesów poznawczych.

Jak więc zwracać się do osób starszych? Zasady savoir-vivre w praktyce:

1. Zgoda na „ty”

W polskiej kulturze fundamentalną zasadą jest, że propozycję przejścia na „ty” składa na ogół osoba starsza lub o wyższym statusie. Nigdy nie powinniśmy narzucać tej formy z własnej inicjatywy. Zbyt swobodne zwracanie się do seniora po imieniu może być odebrane jako brak szacunku, a nawet arogancja. Jeśli osoba starsza sama zaproponuje taką formę, mówiąc np. „Mów mi Ania”, możemy oczywiście na to przystać. W każdej innej sytuacji bezpieczną i kulturalną opcją jest pozostanie przy formie oficjalnej.

2. Formy grzecznościowe – „Pan” i „Pani”

Domyślną i zawsze właściwą formą zwracania się do nieznajomej lub nowo poznanej osoby starszej jest użycie zwrotów grzecznościowych „Pan” lub „Pani” w połączeniu z nazwiskiem (jeśli je znamy) lub bez niego. To uniwersalny wyraz szacunku, który pokazuje, że dostrzegamy dojrzałość i doświadczenie naszego rozmówcy. Prawidłowe stosowanie form grzecznościowych w kontakcie z seniorem jest podstawą budowania pozytywnej relacji. Warto również pamiętać, aby pozwolić osobie starszej się przedstawić. Zamiast zakładać, jak chce być nazywana, po prostu zapytajmy: „Jak mogę się do Pana/Pani zwracać?”. Taki prosty gest świadczy o naszym zainteresowaniu i szacunku dla jej autonomii.

 Ponadto w trakcie rozmowy z osobą starszą warto:

• utrzymywać kontakt wzrokowy, co pokazuje, że jesteś w pełni skupiony na rozmówcy i jego słowach,
• nie przerywać i dać czas na odpowiedź, ponieważ osoby starsze często potrzebują więcej czasu na zebranie myśli lub znalezienie odpowiedniego słowa,
• zadawać pytania otwarte (np. „Jak Pan/Pani wspomina...?” zamiast „Czy podobało się Panu/Pani...?”), które zachęcają do dłuższych, bardziej osobistych wypowiedzi,
• parafrazować i podsumowywać to, co się usłyszało (np. „Czyli rozumiem, że najważniejsze było dla Pani wtedy poczucie wspólnoty?”), aby pokazać, że aktywnie słuchasz i starasz się zrozumieć,
• okazywać empatię i cierpliwość, nawet jeśli opowieść jest powtarzana po raz kolejny – dla osoby starszej może być ona bardzo ważna,
• unikać dawania nieproszonych rad i skupiać się na słuchaniu, chyba że senior wprost poprosi o Twoją opinię lub pomoc.