Temat: Samotność i izolacja jako skutki wykluczenia osób starszych

Zmieniająca się sytuacja demograficzna i socjoekonomiczna współczesnych społeczeństw wpływa w sposób znaczący na pogorszenie się jakości życia osób starszych, które w coraz większym stopniu doświadczają samotności, osamotnienia oraz izolacji społecznej.

Okres starości to czas kiedy człowiek może doświadczać rozmaitych kryzysów i niepokojów egzystencjonalnych, pod wpływem kumulowania się różnych trudnych sytuacji życiowych dotyczących problemów natury zdrowotnej, ekonomicznej, mieszkaniowej a nawet o charakterze emocjonalnym i adaptacyjnym.

Troskom tym towarzyszy na ogół samotność, poczucie osamotnienia oraz niezrozumienie młodszych pokoleń.

Samotność i osamotnienie to niezwykle silne stany psychiczne, mogące stanowić zagrożenie dla egzystencji seniora, wywoływane m.in.: pogarszającym się stanem zdrowia i kondycji fizycznej, ograniczoną mobilnością osoby starszej, przejściem na emeryturę, śmiercią współmałżonka lub innych bliskich osób, opuszczeniem przez dzieci, zmianą miejsca zamieszkania, umieszczeniem w placówce opiekuńczej czy wykluczeniem społecznym.

Ich konsekwencją jest odczuwanie cierpienia, lęku, poczucia krzywdy, porażki, opuszczenia oraz stopniowa izolacja społeczna.

Pojęcia samotność i osamotnienie stosowane są w literaturze naprzemiennie, lecz występują pomiędzy nimi znaczące różnice.

Samotnością nazywać będziemy obiektywny stan fizyczny jednostki wskazujący na przebywanie (bycie) samemu ze względu na brak bezpośrednich kontaktów z innymi osobami. Natomiast osamotnienie (zwane też samotnością psychiczną) będzie związane z subiektywnym odczuciem człowieka związanym z utratą bądź brakiem istotnej osoby lub/i rzeczy, poczuciem braku bliskich więzi z innymi osobami, brakiem wspólnoty.

Jak wynika z analiz przeprowadzonych przez badaczy zajmujących się problematyką samotności seniorów aż 60% osób, które ukończyły 75 r.ż. cierpi na osamotnienie.

Osamotnienie stanowi też jedną z głównych przyczyn depresji u ludzi starszych oraz wpływa negatywnie na stosunek osoby starszej do samej siebie oraz własnej starości.

Jak możemy zapobiegać samotności i osamotnieniu seniorów?

Aktywizując seniorów:

w sferze fizycznej (np. zajęcia ruchowe, taneczne, wycieczki),
w sferze społecznej (np. wolontariat, projekty międzypokoleniowe, spotkania odbywające się w klubach seniora),
w sferze ekonomicznej (np. działania mające na celu przedłużenie aktywności zawodowej, projekty przygotowujące do prowadzenia własnej działalności gospodarczej),
w sferze intelektualnej (np. zajęcia organizowane przez uniwersytety trzeciego wieku, kluby dyskusyjne, filmowe, czytelnicze),

oraz pokazując jak są potrzebi i akceptowani społecznie.

Osamotnienie i samotność osób starszych bardzo mocno związane są ze zjawiskiem izolacji społecznej. Pod pojęciem izolacji społecznej rozumieć będziemy brak interakcji społecznych lub komunikacji z innymi ludźmi. Przejawiać się ona będzie w następujący sposób:

brakiem kontaktu fizycznego i społecznego z innymi,
tworzeniem barier społecznych,
tworzeniem mechanizmów psychologicznych.

Jest wiele przyczyn, które sprawiają że ludzie doświadczają izolacji i wykluczenia społecznego. Najważniejsze z nich to:

problemy fizyczne wywołane niepełnosprawnością fizyczną i intelektualną, wiekiem,
zaburzenia emocjonalne i psychiczne, w tym lęk, depresja, zaburzenia osobowości utrudniające nawiązywanie kontaktów społecznych,
wzajemne niezrozumienie starszych i młodszych pokoleń,
lęk społeczny przed starością i śmiercią.

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku izolacji społecznej i samotności seniorów mogą one pozostawać we wzajemnej relacji do siebie, będąc zarówno objawem, jak i konsekwencją. Osoby starsze wyizolowane społecznie czują się samotne, mają poczucie odłączenia od świata, bycia bezużytecznym i niepotrzebnym. Często osoby doświadczające samotności celowo i świadomie izolują się społecznie, by uniknąć ryzyka związanego z poznawaniem nowych osób i interakcją międzyludzką.

Izolowanie społeczne osób starszych może odbywać się wg poniższych etapów:

początkowy etap izolacji - mniejsze zaangażowanie społeczne – senior dotychczas bardzo dostępny dla innych i aktywny towarzysko staje się mniej dostępny tłumacząc to względami zdrowotnymi, zarobkowymi lub zobowiązaniami rodzinnymi,
kolejny etap izolacji – zachowania wyłączające – osoba starsza wycofuje się
z kontaktów społecznych tłumacząc się zmęczeniem, większą potrzebą snu, spóźnia się na spotkania bo zapomniał się przed telewizorem. Powyższe zachowania różnią się intensywnością, upośledzają społecznie, rozpraszają potrzeby i izolują od ludzi.
finalny etap izolacji – zakończenie wszystkich lub większości relacji z innymi ludźmi – osoba może nie wpuszczać do domu innych ludzi, zniechęca ich do siebie, zrywa kontakt ze światem, mogą pojawiać się symptomy zespołu presuicydalnego w formie mówienia o chęci popełnienia samobójstwa.