Dyskryminacja osób starszych, czyli ageizm. cz. 1

Wśród współcześnie żyjących społeczeństw, w tym również w Polsce, widoczny jest proces starzenia się populacji i wzrost liczby ludności będącej w wieku 50+. Uprzemysłowienie i zmiany cywilizacyjne doprowadziły do wydłużenia się przeciętnej długość życia człowieka średnio o 30 lat, co w konsekwencji skutkuje przemianami w strukturze demograficznej ówczesnych społeczeństw, gdyż osób w starszym wieku przybywa a wskaźniki liczby narodzin z roku na rok maleją. 

Wiek człowieka jako jedna z jego niezbywalnych cech, może stać się wyznacznikiem mądrości życiowej, wieloletniego doświadczenia oraz jego pozycji społecznej, ale może również powodować, że doświadcza on niesprawiedliwego traktowania ze strony innych osób - dyskryminacji.

Dyskryminacją (od łac. discriminare oznaczającego odróżniać, rozróżniać, inaczej traktować) będziemy nazywać nierówne i krzywdzące traktowanie osób lub grup społecznych  będących w podobnej sytuacji ze względu na posiadanie przez siebie określonej cechy takiej jak: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, przynależność etniczna, narodowość czy orientacja seksualna. Traktowanie to zaś wynika z funkcjonujących w społeczeństwie stereotypów i uprzedzeń. Dyskryminujące traktowanie osób starszych ze względu na ich wiek nosi nazwę ageizmu (od ang. age oznaczającego wiek, stosowana także nazwa wiekizm). Geneza pojęcia sięga końca lat 60. XX wieku kiedy to Robert Butler określił ageizm jako proces systematycznego tworzenia stereotypów i dyskryminowania ludzi z tego powodu, że są starzy. Natomiast na początku XXI wieku Szukalski [2012] [1]określił ageizm jako „zestaw przekonań, uprzedzeń i stereotypów mających swe podstawy w biologicznym zróżnicowaniu ludzi, związanych z procesem starzenia się, które dotyczą kompetencji i potrzeb osób w zależności od ich  chronologicznego wieku.

W rezultacie wiek kalendarzowy używany jest do wyodrębniania grup, których dostęp do różnorodnych zasobów społecznych podlega systematycznej kontroli. Ów proces kontroli nazywany jest dyskryminowaniem negatywnym lub pozytywnym”. Ageizm negatywny związany jest z przekonaniem, że osoby starsze ze względu na swój wiek są mniej zdolne i kompetentne do wykonywania pewnych czynności o charakterze manualnym, kognitywnym bądź emocjonalnym. Dlatego też podejmowane są  wobec nich działania mające na celu ograniczenie ich dostępu do potencjalnie osiągalnych zasobów np. ograniczenia na rynku pracy. Natomiast z ageizmem pozytywnym mamy do czynienia kiedy z uwagi na wiek jednostkom przypisywane są szczególne umiejętności lub korzyści np. tworzenie specjalnych systemów opieki zdrowotnej.

Niezaprzeczalnie we współczesnych społeczeństwach funkcjonuje stereotypowy obraz osób w podeszłym wieku. Zgodnie z nim są one postrzegane jako schorowane, infantylne, niedołężne, potrzebujące ciągłej opieki i wsparcia, zarówno ze strony rodziny jak i instytucji, ze względu na bardzo niskie dochody lub stan zdrowia. Osoba starsza ma siwe włosy, brakuje jej uzębienia, jest zgarbiona i ubrana w znoszone, niemodne ubranie, brzydko pachnie. Wyposażona jest w okulary, fajkę, laskę czy druty do robótek ręcznych. Porusza się z trudem, ma słaby wzrok, słuch i kłopoty z pamięcią. Swój wolny czas poświęca na stanie w kolejkach, tkwienie w oknie lub ośrodku zdrowia, chodzenie do kościoła. Ponadto przyjęło się, że osoby starsze są zrzędliwe, uparte i wiecznie narzekające.

Przyczyn takiego stanu rzeczy należy się upatrywać zasadniczo w dwóch źródłach – kulturalnym i strukturalnym. W kulturze starość od zawsze pojmowana była dwojako – z jednej strony jako objaw bożego błogosławieństwa, okres mądrości wynikającej z doświadczenia, a z drugiej jako okres kojarzący się z nieuniknioną śmiercią i stale odczuwanym strachem przed nią. Sposobem na opanowanie owego strachu było i jest powstawanie uprzedzeń wobec ludzi starych i starości. Drugim źródłem uprzedzeń ze względu na wiek jest czynnik strukturalny związany ze zmieniającymi się strukturami, głównie gospodarki. Przykładem tego może być sytuacja na rynku pracy, gdzie dyskryminacja starszych pracowników uzasadniana jest niedotrzymywaniem przez osoby starsze 50+ kroku zmianom technologicznym i organizacyjnym oraz brakiem kreatywności, innowacyjności i adaptacji do zmian.

[1] Szukalski P. (2012), Ageizm – dyskryminacja ze względu na wiek w: Solidarność pokoleń, Dylematy relacji międzypokoleniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź